Hoa cúc và gươm

Dù được viết ra vào năm 1946 và có những luận điểm nay đã không còn phù hợp, nhưng những tư tưởng chủ yếu về căn tính người Nhật và dân tộc Nhật của Ruth Benedict - nhà nhân loại học kiệt xuất của thế kỷ 20 - vẫn làm chúng ta kinh ngạc về sự đúng đắn vượt thời gian. Vì lẽ đó mà cho đến nay, “Hoa cúc và gươm” vẫn luôn là quyển sách gối đầu giường cho những người ngoại quốc muốn tìm hiểu về văn hóa Nhật Bản.

Đúng như tên gọi của quyển sách là "Hoa cúc và gươm", chúng ta có thể nhận ra ngay đặc trưng đầu tiên của văn hóa Nhật Bản là sự dung hòa những điều mâu thuẫn. Cả gươm và hoa cúc đều là một phần của bức tranh. Theo tác giả, “Người Nhật, ở mức độ cao nhất, vừa rất hung bạo lại vừa rất ôn hòa, vừa quân phiệt lại vừa có khiếu thẩm mỹ, vừa cao ngạo vừa lịch sự, vừa cứng nhắc vừa có khả năng thích ứng nhanh, vừa dễ phục tùng vừa không thích bị sai khiến, vừa trung thành vừa dễ bội tín, vừa dũng cảm lại vừa hèn nhát, vừa bảo thủ lại vừa hoan nghênh những cách thức mới”.Hoa cúc là loài hoa cao quý nó không chỉ tượng trưng cho sự thanh khiết, thẩm mỹ mà nó còn là biểu tượng cho Hoàng Gia.Với gu thẩm mỹ tinh tế, người Nhật luôn tìm kiếm sự hoàn hảo trong mọi việc, luôn tìm đến sự hoàn hảo tối thượng chính là mục tiêu khiến người Nhật phát minh ra lý thuyết Kaizen – sự cải thiện trong sản xuất ( 改善).

Ngoài việc, “yêu thích sự tinh khiết, thù ghét những thứ dơ bẩn đã hình thành nên đặc dị tâm lý người Nhật”. Người Nhật họ rất coi trọng sự thanh khiết cả về thể xác ( thích tắm nước nóng – như một thói quen làm sạch cơ thể, xua tan các vi khuẩn gây nên bệnh tật) và cả về tinh thần ( có những ngày đền đáp ơn nghĩa, gột rửa thanh danh và nhất quyết không để tâm hồn rỉ sét)

Văn hóa ở Nhật Bản rất coi trọng nghĩa vụ và ân huệ: ân huệ của cha, mẹ, của giáo viên, sư phụ và đặc biệt trên hết là ân huệ của Thiên hoàng: ở họ, họ luôn coi trọng việc đền ơn cao độ về mặt đạo đức đến độ mà người phương Tây khó tưởng tượng.

Thanh gươm trong văn hóa nơi đây được xem như là biểu tượng của danh dự, lòng tự trọng và sự tu dưỡng tâm hồn của người Nhật.  Thanh gươm cũng là vũ khí tối thượng của Samurai, nó luôn được phải mài sáng giống như đức hạnh của con người.

Để tránh bị rỉ sét, người Nhật nhấn mạnh đến lòng tự trọng và sự kiềm chế., xem trọng lòng tự trọng chính là xem trọng bản thân. Tự trọng luôn có nghĩa là kiềm chế và kiềm chế chính là giá trị một phần của tự trọng. Đối với họ thì việc tự kiềm chế sẽ mang lại giá trị của bản thân.

Họ cho rằng điều quan trọng để có một tâm hồn luôn thanh khiết, sáng ngời là sự tự tu dưỡng bản thân. Tự tu dưỡng giúp gột sạch những cái gọi là sự rỉ sét của con người, làm cho con người giống sắc bén giống như những thanh gươm được mài sáng.” Tự tu dưỡng con người là giúp chúng ta trở nên” vô ngã”. Cảnh giới này chính là” Nhất điểm”, là hành động tái tạo hoàn hảo mà con người chúng ta vẽ nên trong tâm trí hay là được giác ngộ trong Thiền Tông.

Mặt khác, Nhật Bản họ không chỉ trích những dục vọng tham muốn của con người. Họ lại xem lạc thú thân xác như tắm nước nóng, say rượu, ngủ, yêu đương lãng mạn…tất cả những điều này là điều đáng mong muốn theo đuổi. Ngay kể cả việc ham muốn tình dục cũng không liên quan đến vấn đề đạo đức.

Đặc biệt, tác giả Ruth Benedict cho rằng nền văn hóa của người Nhật đặt tầm quan trọng ở sự “Xấu hổ” chứ không phải là” Tội lỗi”.” Nền văn hóa tội lỗi khắc sâu vào những tiêu chuẩn đạo đức tuyệt đối và đặt lương tâm làm cơ sở cho sự phát triển con người”. Trong khi đấy,” Xấu hổ”- nền văn hóa của” sự hổ thẹn” là cốt rễ của đạo đức. Sự hổ thẹn có cùng một vị thế quyền lực trong nguyên tắc xử sự của người Nhật giống như vị trí” Một lương tâm trong sạch”và tránh xa tội lỗi trong luân lý của phương Tây.  Sự hổ thẹn xây nên một bức tường tâm lý thiết thực đối với người Nhật.

Với những kiến giải sâu sắc, những lập luận chặt chẽ về con người Nhật Bản, quyển sách ” Hoa cúc và gươm” luôn là quyển sách tâm đắc nhất khi tìm hiểu về con người, về nền văn hóa của người Nhật. Bạn muốn am hiểu sâu sắc, muốn hội nhập và phát triển hãy tìm cho mình một khung nhận thức về đất nước xứ sở Phù Tang này nhé!

-ST-